Stunningly different: a project with a mission in Amsterdam
Verrassend anders: een project met een missie in Amsterdam
Eeuwenoude, veelal smalle stenen huizen met puntgevels die weerspiegeld worden in de grachten van de oude binnenstad, dat is het enigszins stereotiepe beeld van Amsterdam, en het staat lijnrecht tegenover de gedurfde hedendaagse architectuur. Toch is Nederland al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw een broedplaats voor moderne kunst en radicale innovatie op het gebied van ontwerp: sommige van de meest ontwrichtende evoluties in de manier waarop we omgaan met kleuren, vormen en woonruimtes, hebben we te danken aan Nederlandse creatieve geesten als Piet Mondriaan, Gerrit Rietveld en Rem Koolhaas. Van daaruit bezien is studio thonik, een nieuw gebouw in Amsterdam dat nu al een iconische status heeft bereikt, niet zo onverwachts als het in eerste instantie misschien lijkt.
Toch is het in meerdere opzichten een uitzonderlijk gebouw. De ontwerper en eigenaar van studio thonik is een getalenteerd grafisch ontwerper die met dit gebouw al vanaf het begin afweek van de conventies. Het multifunctionele pand met een ingebouwde flexibiliteit voor de lange termijn is niet alleen duurzaam gebouwd, het hele concept is duurzaam. En dankzij het oogverblindende gestreepte exterieur is een klein, onbeduidend perceel aan de nietszeggende Wibautstraat, de belangrijkste verkeersader ten zuiden van het stadscentrum, in één klap in een bezienswaardigheid veranderd.
De regels breken
Het unieke exterieur en de opvallende trap die de voorgevel in tweeën splitst maken op zeer originele wijze gebruik van de Trespa® Meteon®-panelen in de kleuren Athens White en New York Grey. Thomas Widdershoven, samen met Nikki Gonnissen oprichter van ontwerpbureau thonik, vertelt: ‘thonik is in 1993 opgericht en sindsdien zijn we van analoog overgestapt naar digitaal. Naast beelden zijn we ook gefascineerd door ruimtelijk grafisch ontwerp. En wat is nu een betere manier om dat nieuwe gebied te verkennen dan een eigen gebouw te ontwerpen? Dus dat hebben we gedaan. Om dit project te kunnen doen hadden we wel een zeer bekwame en onbevangen sparringpartner nodig, en die vonden we in Arjan van Ruyven van MMX-architecten.’
In hun portfolio met daarin onder meer Botel, een hotelboot met een levensgroot logo van bewoonbare letters ontworpen in samenwerking met Jord den Hollander, laat MMX duidelijk zien dat zij de experts zijn als het gaat om het combineren van out-of-the-box denken met technische kennis.
‘Thomas had alle ideeën en hij wilde graag de volledige controle over het project houden. Dat paste goed bij mij; ik hou wel van mensen met uitgesproken meningen. Maar hij had wel iemand nodig voor het uitwerken van iets wat tegelijkertijd een gebouw, een sculptuur en een volkomen accurate transcriptie van zijn oorspronkelijke concept moest zijn. Dat was mijn bijdrage als architect’, vat Arjan van Ruyven samen.
Thomas Widdershoven vervolgt: ‘Ik had vanaf het begin al de visuele impact van een ‘open en gesloten’ exterieur voor ogen. Ik wilde kamerhoge ramen afwisselen met een eenvoudig en scherp gestreept patroon om een evenwichtig visueel effect te bereiken. Als grafisch ontwerper ben ik gek op strepen. Daar heb ik verstand van, ik weet hoe ik ze in moet zetten. Maar dat was maar één aspect van het gebouw. Ik wilde dat ons nieuwe gebouw een statement zou maken, dat het een missie zou vervullen die groter is dan de primaire functie en het uiterlijk van het gebouw.’
Hij legt uit: ‘Ten eerste moest de binnenruimte extreem veelzijdig zijn. De bovenste vier verdiepingen worden nu bijvoorbeeld gebruikt als kantoor, maar morgen kunnen dat appartementen worden. De twee onderste verdiepingen kunnen gebruikt worden als restaurant, zoals nu, of er kunnen winkels in komen. Ten tweede moest het gebouw voldoen aan de ZNC (Zero Net Carbon) efficiëntienormen. En ten slotte moest het hele concept niet alleen innovatief zijn, maar ook maatschappelijk relevant en duurzaam. Die aspecten zijn essentieel voor echte, blijvende duurzaamheid.’
‘Dat hielp trouwens ook bij het voldoen aan het bestemmingsplan, dat vrij veeleisend is,’ voegt Thomas Widdershoven toe. ‘Het heeft letterlijk jaren geduurd voordat mijn ideeën, die, toegegeven, vrij gecompliceerd waren, werden goedgekeurd. Ik ben eigenaar van het pand, maar ik moest de grond pachten, want die is in bezit van de gemeente. Dat is typerend voor wat ik het Nederlandse democratische model noem. Aangezien de gemeente direct betrokken is en blijft bij een project als het onze, helpt het als je een volledig waterdicht concept hebt, vooral bij een gebouw dat sterk afwijkt van esthetische conventies. Amsterdam zou trouwens wel wat meer kantoorgebouwen kunnen gebruiken die een weerspiegeling vormen van de creatieve bedrijven die erin zitten, in plaats van al die doorsnee hedendaagse bedrijfsarchitectuur.’
.jpg)
Trespa® Meteon®-platen voldeden aan alle eisen
Aangezien de buitenkant van het gebouw het grafisch manifest moest worden van een bedrijf dat zelf een grafisch ontwerpbureau is, liet Thomas Widdershoven niets aan het toeval over. ‘We hadden de Trespa® HPL-platen eerder gebruikt voor borden in een aantal projecten voor cliënten, dus ik wist hoe ongelofelijk resistent en duurzaam het materiaal is. Trespa®-producten roepen in Nederland echter nog steeds associaties op met de sociale woningbouw uit de jaren zeventig en tachtig. Daardoor twijfelde ik in eerste instantie. Uiteindelijk bestelden we een aantal stalen van Trespa® Meteon® Lumen. Ik was zeer verrast door het werkelijke uiterlijk van de platen. Met name de Lumen Diffuse-afwerking sprak me erg aan, die is heel mooi en expressief. Het geeft absoluut een luxe uitstraling.’
Een ander punt dat Widdershoven aansprak was het kleurenpalet. ‘Remon Bakker, de Trespa-vertegenwoordiger, was erg behulpzaam en hij heeft echt een passie voor het product. Zijn enthousiasme bij het laten zien van de Meteon®-stalen was aanstekelijk! Ik koos voor het gebroken wit “Athens” en het donkergrijs “New York”. Die kleuren waren zoveel beter dan gewoon zwart en wit, dat zou denk ik een stuk minder goed hebben gewerkt. Deze twee kleuren contrasteren op een veel verfijndere manier.’ Arjan van Ruyven, de architect die het project namens MMX-architecten heeft begeleid, voegt daaraan toe: ‘Toen ik de Trespa® Meteon®-stalen zag, wist ik meteen: dit is het! We hadden een behoorlijk aantal stalen op kantoor liggen, maar Trespa® Meteon® Lumen had een unieke textuur en kleurdiepte. Het feit dat de randen van de HPL (High Pressure Laminate) van nature donker zijn is nog een voordeel dat het vermelden waard is, dat was erg handig. Hierdoor konden we namelijk een duidelijke afbakening van elk paneel realiseren, wat nodig was om de strakke, lineaire helderheid van het ontwerp te behouden.’
Hij wijst erop dat de Diffuse-afwerking eveneens ‘precies was wat we nodig hadden.’ De panelen zijn niet volledig mat, maar ze reflecteren slechts een klein deel van het inkomende licht, op een heel subtiele manier, en versterken zo de kleuren zonder de grafische signatuur van het gebouw te verstoren: de opvallende strepen die één geheel maken van de gevels, de balkons en de diagonale trap.
Een creatief concept vereist creatieve oplossingen
Arjan van Ruyven beschrijft de vergunningsprocedure voor dit unieke project met een glimlach: ‘Het was een vrij kronkelige en gladde weg.’ De volgende stap was het vinden van een installateur die dit project aankon. Arjan van Ruyven vertelt: ‘We hadden een bedrijf nodig dat de kennis in huis had om alles goed en efficiënt uit te voeren en zo de kosten te drukken, zonder afbreuk te doen aan de afwerking. Wat geventileerde gevels betreft was dit project echt uniek. Dat vroeg om een installateur met een eigen creatieve inbreng.’
Elk individuele gebroken witte of donkergrijze Trespa® Meteon® Lumen-paneel is vrij klein. Ze konden daarom niet direct aan de achterconstructie worden bevestigd, daarvoor zijn de stroken simpelweg te smal. Modules bestaande uit 5-6 stroken werden daarom voorgemonteerd op grotere panelen, waarvan de langste een lengte van 3 meter heeft. Arjan van Ruyven legt uit: ‘Dit had als bijkomend voordeel dat zo voorkomen werd dat de onvermijdelijke bouwtoleranties de regelmaat van het patroon zouden verstoren. Het zorgde ervoor dat we de grafische taal mooi strak konden houden.’
Maar er was nog één probleem: het ontwerp is gebaseerd op doorlopende lijnen die over de panelen uitstrekken. ‘Uit praktische overwegingen hebben we een consistent systeem van voegspleten moeten bedenken. De spleten moesten breed genoeg zijn voor technische doeleinden, maar niet zo groot dat ze een doorn in het oog zouden worden. We moesten precies het juiste niveau van verstoring zien te vinden. Ook hier kwam Michon, de installateur die de leiding kreeg over het project, met de oplossing.’ Thomas Widdershoven voegt toe: ‘We hadden contact met twee installateurs. De tweede, Michon, kwam slimmer over en leek beter in staat om de uitdagingen van dit project aan te gaan. Zij hadden een heel creatieve aanpak, wat me ervan overtuigde dat we bij hen in goede handen waren.’
Grondige kennis van het materiaal maakt een wereld van verschil
Ron van der Laak is de bedrijfsleider van Michon B.V., een dak- en gevelspecialist uit Vianen. Hoewel hij erkent dat studio thonik een uitdagend project was, benadrukt hij hoe cruciaal de expertise van zijn bedrijf was: ‘We ontwierpen een unieke achterconstructie dat we speciaal voor studio thonik hebben ontwikkeld. Dat was de doorslaggevende factor; hierdoor konden we de Trespa® Meteon®-panelen installeren op een manier die in Nederland nog nooit was gebruikt. We werken al dertig jaar met Trespa®-producten en we hebben door de jaren heen vele projecten afgerond waarin Trespa®-platen zijn gebruikt. Hierdoor hebben we een grondige kennis van het materiaal en van de mogelijkheden en de beperkingen ervan.’
Michon sneed alle Trespa® Meteon®-platen op maat in hun eigen werkplaats, aangezien het bedrijf niet alleen veel ervaring maar ook goed gereedschap in huis heeft. ‘De Meteon®-platen zijn beschikbaar in drie standaardmaten: 3650 x 1860 mm, 2550 x 1860 mm en 3050 x 1530 mm. Hier hebben we handig gebruik van gemaakt bij het rationaliseren van het proces. Vervolgens hebben we een eigen systeem bedacht om het materiaalverlies verder te beperken. Bij zo’n complex project als dit draait alles om efficiëntie en kennis. Voordat je een offerte maakt, moet je bedenken hoe je van plan bent om te gaan met de problemen die je gaat tegenkomen. Dat gold voor het snijproces – wat het makkelijkste gedeelte was – en voor de projectspecifieke achterconstructie, dat we letterlijk zelf hebben moeten uitvinden.’
Hoewel Michon ook gewone vezelcementplaten installeert (‘Die hebben zo hun eigen voordelen,’ aldus Ron van der Laak), waardeert het bedrijf de betrouwbaarheid en de bestendigheid van de Trespa® Meteon®-platen. Het ruime kleurenpalet is nog een voordeel. Daarnaast wijst Ron van der Laak erop dat er ‘zelfs een dubbelzijdige decoratieve optie is voor toepassingen waarbij beide zijdes van het paneel zichtbaar blijven.’ Hij concludeert: ‘Voor mij is het heel duidelijk: wat betreft High Pressure Laminate is er geen goed alternatief voor Trespa®-platen. Het is het beste product op de markt, zo simpel is het.’
De succesformule
Bouwbedrijf Van Schaik uit Breukelen was de hoofdaannemer voor studio thonik. Adjunct-directeur Jarco van Dam benadrukt de specifieke uitdagingen van het project: ‘Ons bedrijf doet zowel nieuwbouwprojecten als renovaties. Hier moesten we iets nieuws bouwen op een kavel van wat ik een postzegelformaat zou noemen. Daar komen bepaalde beperkingen bij kijken, zeker op logistiek gebied. Maar we weten hoe we met zo’n situatie moesten omgaan, daar zijn we goed in.’
Volgens Jarco van Dam bood Van Schaik twee grote voordelen: de scherpe offerte die het bedrijf opstelde en, belangrijker nog, de gerenommeerde expertise van Van Schaik. ‘We werken meestal met ons eigen team, wat niet standaard is bij hoofdaannemers. Dus als het om een uitdagend project gaat, wat studio thonik absoluut was, hebben we zeker een streepje voor, omdat we de volledige controle hebben over wat er op de bouwplaats gebeurt. Dat was hier zeker van belang, aangezien er uiterste dimensionale precisie vereist was voor de installatie van de geventileerde gevel door Michon. Het gebouw had een geprefrabiceerde betonnen constructie die heel nauwkeurig gepositioneerd moest worden, aangezien in dit gevelontwerp, met die tweekleurige, voorgemonteerde stroken op grote panelen en die doorlopende lineaire patronen, elk foutje direct zichtbaar is.’
Voor Bouwbedrijf Van Schaik was studio thonik niet hun eerste project met Trespa®-producten, maar het bedrijf had nog nooit zo’n rigide en ongebruikelijk ontwerp gezien. Jarco van Dam: ‘We hebben eerder projecten gedaan met geventileerde gevels met de Trespa® Meteon®-platen. Het materiaal wordt veel gebruikt, het is zeer weerbestendig, duurzaam en betrouwbaar. Als je Trespa®-producten kiest, hoef je je geen zorgen te maken: het hele systeem is uitgebreid getest en de gevel komt er ongetwijfeld goed uit te zien. Hoewel het studio thonik-project ongekend complex was en de achterconstructie verre van standaard was, was dit resultaat geen uitzondering.’ Hij concludeert: ‘We bleven met elkaar communiceren – de architect, de eigenaar, de installateur en wij – en iedereen was heel professioneel. Daardoor hebben we het ontwerp van de architect en de visie van de eigenaar volledig kunnen realiseren. Daar gaat het uiteindelijk om, en dat maakt studio thonik zo’n geweldig project!’
NL/BE
